Boek II: Jaarmarkten

De middeleeuwse markt
In iedere middeleeuwse stad werd één keer per jaar een grote jaarmarkt gehouden. Op deze levendige jaarmarkten waren alle mogelijke producten te koop, ook uit verre landen, meegebracht door oosterse kooplieden. Rondreizende kooplieden trokken vaak van de ene naar de andere markt met hun spullen. Op de jaarmarkt waren niet alleen spullen te koop, maar er werd ook muziek gemaakt, gegokt en gedronken.

Behalve de jaarmarkt werd er in iedere stad ook regelmatig een gewone markt gehouden voor de dagelijkse levensbehoeften. De plaats waar de markt werd gehouden, is tegenwoordig vaak nog te zien in de stadsplattegrond.

Bij de opgraving in 1991 op de Hof van Amersfoort werd het afval van een aantal jaarmarkten teruggevonden. Dit afval geeft een aardig beeld van hoe het er op zo'n grote jaarlijkse markt aan toeging en wat je daar kon kopen. Zo wijst het afval van een zwaardschedemaker op het maken en verkopen van speciale luxe producten. Ook zijn er munten gevonden en zegelstempels (om transacties te bezegelen), stenen vijzels (waarin kruiden gemengd werden) en een groot aantal wilgentenen van grote manden, ongetwijfeld voor koopwaar gebruikt. De botten van gekortwiekte ooievaars geven aan dat 'tamme' ooievaars tussen de kramen doorscharrelden om restjes op te pikken. Zo'n jaarmarkt mag je je als een kermis voorstellen, waarop werd geflaneerd, gespeeld, gegokt en gedronken. Dobbelstenen, speelschijven, mondharpen en bierkruiken wijzen op een levendige atmosfeer.

In de late Middeleeuwen was er een vast systeem ontstaan van jaarmarkten, die in elke stad op een bepaalde feestdag gehouden werden. Kooplieden en ambachtslui trokken met hun eigen waar van markt tot markt en waren het hele zomerseizoen onderweg. Vaak vervoerden ze hun spullen op een wagen (in Amersfoort is ook een gebroken wagenwiel aangetroffen), een kar of in een 'kiep' (kist) op de rug. Zo'n wagen of mand kon je vaak gemakkelijk 'ombouwen' tot een kraampje. In bewaard gebleven almanakken uit de 15 de eeuw staat een lijst van maanden met daarin de heiligendagen en waar het dan markt was. Beroemd waren de - nu beide nog bestaande - Deventer almanak (die ook alle markten op reisafstand in het huidige Duitsland vermeldde) en de Enkhuizer almanak.

Het aanbod op een grote jaarmarkt moet enorm zijn geweest. Uit een opsomming van kramen die in 1555 op de Hoornse jaarmarkt stonden, blijkt dat er onder andere 'fruit, appelen, noten, koek, rozijnen, vijgen en poppengoed' werd verkocht. Ook op afbeeldingen, zoals een schilderij van de lakenmarkt in Den Bosch (afb.), is te zien dat er voor elk wat wils was te vinden en dat het een drukte van belang was. De kennis van producten uit verre streken was in deze tijd hoog. Reizigers hadden zaken meegebracht uit verre landen, oosterse kooplieden verkochten specerijen als saffraan en gember, moorse kooplieden kwamen met Spaanse en Italiaanse waar als majolica-aardewerk en Venetiaans glas. Natuurlijk was er op de markt ook een dokter (of kwakzalver) te vinden die ter plekke genas, een minstreel die een liefdeslied zong, een poppenkast om je te bescheuren en soms zat er zelfs een vreemd uitgedoste man (ze zeggen van overzee) met een mand, waaruit een gevlekte slang omhoog kronkelt als hij op een rare fluit speelt - komt dat zien!

Kwakzalver

Een kwakzalver bestrijdt hoofdpijn door met een mes een 'kei' uit het hoofd van zijn patient te snijden. Wat hij echt wegsnijdt, weten we niet, maar wel dat veel mensen aan dit 'keisnijden' overlijden.

Natuurlijk waren er in de steden ook wekelijkse of min of meer permanente markten voor de meer dagelijkse behoeften als groenten, vlees, vis, graan en vee. Huidige steden met een middeleeuwse oorsprong verraden vaak in hun plattegrond nog waar de vroegere markten werden gehouden en waar zaken werden verkocht of uitgeladen; zo kent Leiden nog de Beestenmarkt en de Boterbrug, terwijl veel steden een Vismarkt, een Korenmarkt of een Bierkaai hebben.